Fotografie

Ruis in je foto's - wat kun je er aan doen

Je kent het vast wel: je maakt een foto bij weinig licht en ziet vervolgens korrelige plekken in de lucht of schaduwpartijen. Dat storende effect noemen we ruis. Maar wat is ruis eigenlijk precies, waardoor ontstaat het – en nog belangrijker: hoe voorkom je het?

Wat is ruis?

Ruis ontstaat op de sensor van je camera tijdens het omzetten van licht in elektrische signalen. Elke pixel op de sensor registreert licht en vertaalt dat naar een kleurwaarde. Maar die waarde is niet altijd 100% consistent. Als een pixel meerdere keren exact dezelfde lichtintensiteit ontvangt, kan er toch kleine variatie in het signaal ontstaan. Dat verschil noemen we ruis.

Dit merk je vooral in egale kleurvlakken, zoals een blauwe lucht of donkere schaduwgebieden. Daar valt het contrast tussen ruis en het rustige beeld extra op.

Hoe ontstaat ruis?

Er zijn meerdere oorzaken voor ruis. Dit zijn de belangrijkste:

1. Hoge ISO-waarden

Hoe hoger de ISO, hoe gevoeliger de sensor is voor licht. Maar hoe gevoeliger, hoe meer ruis. Dit zie je vooral bij oudere of goedkopere camera’s. Moderne modellen zijn hier gelukkig beter in.

2. Klein sensorformaat

Compactcamera’s en telefooncamera’s hebben vaak een kleine sensor. Als daar veel megapixels op gepropt worden, moeten die pixels kleiner zijn – en die kleine pixels zijn gevoeliger voor fouten en signaalvervuiling.

Spiegelreflexcamera’s met een grotere sensor (APS-C of fullframe) hebben hier veel minder last van. Op een fullframe sensor is er simpelweg meer ruimte per pixel, waardoor er minder interferentie is tussen aangrenzende pixels.

3. Lange sluitertijden

Bij langdurige belichting warmt de sensor op. Die warmte kan door de sensor worden opgepikt als extra signaal, wat zich uit in wat men noemt warmteruis. Dit is vooral zichtbaar in schaduwen of egale vlakken en heeft vaak een gekleurde gloed of vlekkerige structuur.

4. Elektronische storing

Ook externe bronnen kunnen ruis veroorzaken. Denk aan elektrische apparatuur of een slecht afgeschermde verbinding tussen camera en computer. Dit komt zelden voor, maar is niet onmogelijk.

Een voorbeeld

Hieronder zie je een al wat oudere foto, genomen op een Nikon D50 met ISO 1600. Volgens mij was dat ook zo ongeveer het maximum van die camera. Afijn, dat betekende veel ruis. Zie de foto hieronder:

Een blauwe en witte veerpont vervoert auto's en fietsers over een brede rivier, met een achtergrond van groene bomen en een grijze lucht. De lichte golfjes in het water verraden de rustige beweging van de overtocht. Nikon D50 - ISO 1600 - foto met veel ruis

Toen in die tijd (en dan spreek ik hier over 2008) was er nog niet zoveel aan te doen. Je kon nog wat met het programma NIK Dfine, maar dan was het dan ook wel. Gelukkig is dat nu wel anders. NIK Dfine bestaat nog steeds, maar Topaz heeft ook een goed programma. En natuurlijk niet te vergeten heeft Lightroom inmiddels een zeer krachtige (AI) ruis verwijderaar. OM je te laten zien wat die laatste kan zie je hieronder de foto zoals die met Lightroom 14.4 is bewerkt.

Hoe kun je ruis voorkomen?

Gelukkig kun je met een paar eenvoudige aanpassingen in je werkwijze ruis flink beperken:

✅ Fotografeer op een zo laag mogelijke ISO

Gebruik bij voorkeur ISO 100 of 200, zeker bij daglicht of bij gebruik van een statief. Hoe lager de ISO, hoe minder kans op ruis.

✅ Gebruik een groter diafragma of langere sluitertijd

Als er weinig licht is, kun je beter je diafragma openen (klein getal zoals f/2.8) of de sluitertijd verlengen, in plaats van je ISO omhoog te gooien.

✅ Gebruik een statief bij weinig licht

Een statief geeft je de vrijheid om met langere sluitertijden te werken zonder dat je hoeft te compenseren met een hogere ISO.

✅ Stapel korte belichtingen bij lange opnamen

Bij nacht- of sterrenfotografie kun je beter meerdere korte belichtingen maken (bijv. 120 foto’s van 30 seconden) en die later samenvoegen. Zo voorkom je warmteruis en behoud je scherpte.

✅ Schakel ‘Long Exposure Noise Reduction’ in

Veel camera’s hebben een functie die ruis vermindert bij lange sluitertijden. Dit kost wat tijd (de camera maakt een extra ‘donkere’ opname), maar het resultaat is vaak een stuk schoner. Let op dat je dit bij de wat extremere lange sluitertijden uit zet, anders sta je zomaar minuten lang te wachten.

Moderne camera’s en ruis: hoe zit dat?

De techniek heeft niet stilgestaan. Moderne spiegelreflex- en systeemcamera’s kunnen tegenwoordig ISO 3200 of zelfs 6400 aan zonder storende ruis. Zeker als je in RAW fotografeert en weet hoe je ruisreductie toepast in Lightroom of Photoshop, kun je verrassend veel uit je beelden halen.

Toch blijft het principe hetzelfde: hoe minder licht je sensor krijgt, hoe groter de kans op ruis. Dus ook met een moderne camera blijft bewust fotograferen belangrijk.

Panning-foto van een racende Audi Sport-wagen op een circuit, met bewegingsonscherpte in de achtergrond

Wanneer is ruis echt een probleem?

Niet elke vorm van ruis is storend. In sommige situaties draagt een beetje ruis zelfs bij aan de sfeer van een beeld – zeker bij zwart-witfotografie of oudere camera’s met karakter. Maar als ruis afleidt van het onderwerp of je foto er onverzorgd uit laat zien, is het tijd om in te grijpen.

Wil je meer leren over het voorkomen én slim corrigeren van ruis in nabewerking? In de Fotografie Praktijkschool duiken we dieper in dit onderwerp, met praktijkvoorbeelden en stap-voor-stap uitleg.