Het Histogram als perfect hulpmiddel voor de belichting

Het histogram is altijd een wat ondergeschoven kindje in de fotografie vind ik persoonlijk. Bijna iedere fotograaf heeft er wel van gehoord, maar hoe vaak wordt het histogram nu daadwerkelijk bekeken om te beoordelen of een foto goed of niet goed is belicht?

Ik weet het, meestal wordt het beeld op het LCD visueel geraadpleegd en daarmee is de kous qua belichting af. Maar visueel raadplegen is niet voldoende. Want het LCD houd je nogal eens voor de gek.

Zelf heb ik die fout ook gemaakt hoor. Wat had ik een prachtige lichte sterrenhemel gefotografeerd vond ik ter plaatse bij het zien van de foto op het LCD. Om vervolgens later op de dag, bij het bekijken van de beelden in Lightroom mezelf verbijsterd af te vragen of er ergens nog wel een ster te bekennen was. Zomaar een voorbeeld uit de praktijk.

Daarom is mijn mening: wil je een betere fotograaf worden? Zorg dan dat je het histogram begrijpt èn toepast. Daarmee vergroot je je kans op goed belichte foto’s. En dat is toch wat je wilt?

Hiermee wil ik niet beweren dat je ogen niks waard zijn. Die staan op nummer één bij het beoordelen van de foto. Maar er zijn altijd van die tricky omstandigheden waarbij je het oog niet kunt vertrouwen. Zoals in de nacht, of bij hard zonlicht. Dan heb je iets nodig wat je helpt bij het beoordelen van de belichting.

Histogram, wat is het en wat zegt het

Het histogram is een grafische weergave van alle tonale waarden in de foto (tussen 0, wit en 255, zwart). Daarmee is het een betrouwbare leidraad voor de belichting. Deze weergave hoeveel pixels van elke tonale waarde aanwezig zijn in de foto.

De X-as laat alle waarden zien tussen 0 (volledig wit) en 255 (volledig zwart). Daar zit alles in: van wit en hooglichten tot schaduwen en zwart. De Y-as laat zien hoeveel pixels er voor die tonale waarde in de foto zitten. Hieronder zie je een weergave van een histogram van een foto.

Om een goede spreiding van de toonwaarden te laten zien is het (vrijwel altijd) wenselijk dat het histogram (ongeveer) de vorm van een bergje heeft. Of een gelijkmatige spreiding over het hele bereik. Waarbij bijna alle toonwaarden worden gevuld.

Behalve natuurlijk de beide einden, puur zwart en puur wit. Die uiteinden betekenen namelijk het verlies van detail in het beeld. Want met puur zwart of puur wit kun je ook in de nabewerking niks meer doen. Dat worden dan dichtgelopen zwarten of uitgebeten witten.

Dit wordt ook wel ‘clipping’ genoemd. Of veel LCD schermen kun je daar een waarschuwing voor aanzetten, de zogenaamde ‘blinkies’. Daarmee kun je op het LCD knipperende delen zien, dat zijn overbelichte, witte delen.

Hieronder zie je enkele voorbeeldfoto’s en hoe het histogram er uit ziet wanneer er witte en/of zwarte delen in de foto aanwezig zijn:

Omdat er uitgebeten hooglichten aanwezig zijn zie je in het histogram een piek die tegen de rechterkant aanleunt. Dat is de indicatie voor clipping.

In deze foto zie je duidelijk dat er zwarte delen aanwezig zijn. In het histogram zie je een piek die tegen de linkerkant aanleunt. In deze foto heeft de fotograaf dat ook daadwerkelijk zo bedoeld, dan is dat aanleunen links in het histogram natuurlijk geen probleem. Heeft je foto nu overwegend donkere delen, dan hoef je je geen zorgen te maken over het histogram wat zich vooral aan de linkerkant zal manifesteren.

Evenzo geldt dat voor een foto met voornamelijk lichte delen, die zal vooral aan de rechterkant aanwezig zijn. Om het nog wat duidelijker te maken laat ik je hieronder een serie foto’s uit een HDR-serie. Daarbij worden 3 foto’s gemaakt: normaal belicht, onderbelicht en overbelicht. Dan kun je precies zien wat het histogram doet, terwijl de foto’s exact gelijk zijn.

Dit is de foto met de normale, correcte belichting. Je ziet dat het histogram keurig verdeeld is met links een deel vanwege de donkere bossage rechts, in het midden een deel en aan de rechterkant een piek vanwege de ondergaande zon.

Dit is de onderbelichte foto. Je ziet duidelijk dat het histogram zich concentreert aan de linkerkant, met nog een klein piekje rechts vanwege de zon.

Dit is de overbelichte foto. Je ziet dat het histogram deels links blijft, vanwege de bossage die relatief donker blijft, maar verder voornamelijk piekt aan de rechterkant.

Wanneer je deze beelden samenvoegt met behulp van het juiste programma (dat kan tegenwoordig via heel veel software) dan komt er een dergelijk beeld uit, met enorm veel ruimte om te bewerken. Want in zowel de donkere als in de lichte delen is nog voldoende detailinformatie beschikbaar.

De juiste belichting instellen met het histogram

Uiteraard is het altijd goed om een foto nadat je die gemaakt hebt te controleren op het histogram. Vaak kun je die met een paar klikken oproepen op het LCD. Maar het is veel mooier om de juiste belichting meteen in te stellen. Daarbij is het histogram een perfect hulpmiddel. Ik geef je hieronder een aantal tips:

Hou het histogram live in beeld terwijl je de compositie maakt. Zeker bij gebruik van liveview is dat goed mogelijk. Je ziet dan meteen wat het effect is van de veranderingen in diafragma, sluitertijd en ISO

Heb je geen liveview tot je beschikking, controleer dan het beeld achteraf. Vertrouw daarbij niet altijd op de foto zoals je die op het LCD ziet

Gebruik de juiste lichtmeetmethode, afhankelijk van het onderwerp of de setting waarin je aan het fotograferen bent

Fotografeer altijd in RAW, daarmee maak je maximaal gebruik van de beeldinformatie in het bestand

Maak je niet direct zorgen wanneer het histogram net een klein beetje links of rechts de zijkant raakt. Soms is dat onvermijdelijk in bepaalde settings, zoals bij de zon, reflecties op glas en water of een donker plekje in de schaduw

Conclusie

Het histogram heeft de naam van technisch, moeilijk en ingewikkeld. Maar wanneer je jezelf er echt even in verdiept en weet waar die grafiek voor staat en waar je op moet letten, is het echt niet zo moeilijk. En heel belangrijk: net dat stukje meer aandacht aan je foto komt het eindresultaat van al je toekomstige foto’s enorm ten goede!